Jakie postanowienia zawiera umowa spółki osobowej i w jakiej formie może być zawarta?

Umowę spółki osobowej można określić jako „konstytucję” spółki. Odmiennie niż typowe umowy prawa cywilnego, umowa spółki kreuje nie tylko zobowiązania stron, lecz przede wszystkim tworzy nowy podmiot prawa (nowy byt prawny). Wobec tego, można zaliczyć ją do kategorii umów założycielskich. Oprócz tego, każda umowa spółki osobowej jest umową nazwaną (określa to expressis verbis k.s.h.), konsensualną (dochodzi do skutku dzięki zgodnym oświadczeniom woli jej stron, solo consensu), zobowiązującą i wielostronną. Może być zawarta zarówno na określony czas (umowa terminowa) jak i bezterminowo. W doktrynie podkreśla się, że nie można jej uznać za umowę wzajemną.

Jaki kształt przybiera umowa? 

Zwykle umowa spółki osobowej jest przygotowana w postaci jednolitego aktu prawnego, jednak niekiedy możemy mieć do czynienia z jej bardziej złożoną postacią. Chodzi tu przede wszystkim o spółkę komandytowo-akcyjną, na której umowę składa się jej statut oraz oświadczenia o zgodzie na zawiązanie spółki, na brzmienie statutu oraz na objęcie akcji. Dopiero wszystkie te akty łącznie tworzą umowę spółki komandytowo-akcyjnej.

Obligatoryjne postanowienia umów kreujących poszczególne spółki osobowe wskazano w następujących przepisach k.s.h.:
a). art. 25 dotyczący spółki jawnej;
b). art. 91 regulujący treść umowy spółki partnerskiej;
c). art. 105 odnoszący się do spółki komandytowej;
d). art. 130 regulujący zawartość umowy powołującej do istnienia spółkę komandytowo-akcyjną.

Forma pisemna czy akt notarialny?

Dla ważnego zawarcia umowy spółki jawnej i partnerskiej wystarczy zwykła forma pisemna, zastrzeżona pod rygorem nieważności (art. 23 i 92 k.s.h.). Trzeba pamiętać, że pozostałe umowy spółek osobowych wymagają dla swej ważności formy aktu notarialnego (art. 106 i 131 k.s.h). 
Część doktryny prawa handlowego przyjmuje, że jeśli wkładem do spółki jest prawo własności nieruchomości, które ma być przeniesione na spółkę na mocy umowy założycielskiej, wymóg formy aktu notarialnego obejmie również umowę spółki jawnej i partnerskiej.
Sąd Najwyższy wskazał jednak, że jeżeli mamy do czynienia z umową spółki jawnej lub partnerskiej zawartą w zwykłej formie pisemnej (zatem formie wystarczającej dla ważności umowy w myśl k.s.h.), w której jeden ze wspólników zobowiązuje się do wniesienia jako wkład prawa własności nieruchomości, niezbędne jest zawarcie już po rejestracji spółki osobnej umowy w formie aktu notarialnego. Dopiero ta umowa przeniesie własność nieruchomości na spółkę (postanowienie SN z 14 stycznia 2015 r., II CSK 85/14, OSNC 2016, Nr 1, poz. 10; podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z 25 listopada 2015 r., II CSK 723/14, Legalis).

Elektroniczna alternatywa

De lege lata możliwe jest zawarcie umowy z użyciem wzorca udostępnionego w systemie teleinformatycznym (forma elektroniczna). Dotyczy to jednak wyłącznie spółki jawnej i komandytowej. Umowa zawarta w oparciu o wzorzec elektroniczny musi być opatrzona kwalifikowanym podpisem elektronicznym, który może zastąpić podpis zaufany lub elektroniczny podpis osobisty. Zaletą formy elektronicznej jest brak wymogu sporządzania umowy w formie „papierowej” i składania pod nią podpisów, a co za tym idzie oszczędność czasu. Mimo to, konieczność korzystania z wzorca ogranicza swobodę kształtowania treści umowy. Tym samym forma elektroniczna nadaje się przede wszystkim do realizacji prostych projektów gospodarczych.

Jakie rodzaje postanowień może zawierać umowa spółki osobowej?

Jurysprudencja dzieli obligatoryjne postanowienia umów tworzących spółkę jawną i pozostałe spółki osobowe na:
a).  postanowienia korporacyjne;
b).  tzw. „postanowienia czysto zobowiązaniowe”;
c). postanowienia o mieszanym charakterze. 

Postanowienia korporacyjne odgrywają zasadniczą rolę dla funkcjonowania spółki osobowej w życiu gospodarczym i obrocie prawnym gdyż tworzą jej strukturę i ustrój, umożliwiając tym samym uzyskanie przez spółkę podmiotowości prawnej. Postanowienia „czysto zobowiązaniowe” dotyczą świadczeń wynikających z umowy, nie odnoszą się bezpośrednio struktury spółki ani do sposobu jej działania. Klauzule określane w piśmiennictwie jako „mieszane” są w zasadzie podobne do postanowień „czysto zobowiązaniowych”, jednak kształtują strukturę spółki osobowej w sposób pośredni. 

Na podstawie: T. Szczurowski [w:] Z. Jara, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, C.H. Beck, Warszawa 2020 (wyd. 3), uwagi do art. 9.